Z dziejów naszego regionu - Od niepodległości do czwartego rozbioru Polski (6) - Zygmunt Krzystanek

Artykuł powstał w lipcu 2009 r. Stanowi on zakończenie cyklu artykułów, które  ukazywały się w "Ostańcu" na temat udziału poszczególnych miejscowości Gminy Jerzmanowice-Przeginia w kampanii wrześniowej 1939 r.

Żyjemy wszyscy chwilą obecną, ale zastanawiamy się nad Oswoją przyszłością i tu należałoby wiedzieć na jakim fundamencie tą przyszłość będziemy budować. „My naród" też winniśmy wiedzieć na jakich fundamentach historycznych kształtujemy przyszłość nie tylko naszą, ale i następnych po­koleń. 70. rocznica napaści Niemiec na Polskę 1 września 1939 r. jest odpowiednim momentem do takich refleksji. Z tej okazji składają wizyty w naszym kraju szefowie wielu państw, w tym kanclerz Niemiec i premier Rosji, reprezen­tanci ówczesnych agresorów, z armiami których walczyli rów­nież żołnierze z naszego regionu.

O tych dwóch napastnikach pisałem już w poprzednich odcinkach tego cyklu artykułów, ale nie można zapom­nieć o trzecim napastniku, bo taki też był, z którym również musieli się mierzyć żołnierze z naszego terenu. Otóż tym trze­cim byli bracia Słowacy, którzy 2 września 1939 r. oficjalnie wypowiedzieli Polsce wojnę. W marcu 1939 r. nastąpił roz­pad Czechosłowacji, w wyniku którego powstała Republika Słowacka na czele z księdzem Josefem Tiso i Vojtechem Tu­ką, która została uzależniona od III Rzeczy. Dlatego Słowa­cja brała udział w agresji na Polskę (w nagrodę Hitler przy­łączył do Słowacji kilkanaście polskich wsi na Spiszu i na Orawie) oraz na ZSRR w latach 1941-45. Ksiądz Tiso szczy­cił się gratulacjami otrzymanymi od nowo wybranego pa­pieża Piusa XII w 1939 r.

Władze słowackie współdziałały z Niemcami w ekster­minacji ludności żydowskiej. Jeszcze przed rozpa­dem Czechosłowacji, gdy ustąpił prezydent Benes, prezy­dentem został zwolennik współpracy z Niemcami E. Hacha. Niemcy przejęli tam pełne magazyny amunicji i doskonałej broni oraz cały przemysł zbrojeniowy, który zaczął pracować na potrzeby niemieckie. Warto wspomnieć, że ten przemysł był tam ciągle rozbudowywany w czasie wojny, ponieważ Czechy były poza zasięgiem bombowców aliantów. Sympa­tyczni i pragmatyczni Czesi wywołali powstanie w Pradze tuż przed wkroczeniem Amerykanów w 1945 r. i jak fama głosi jakiś zabłąkany pocisk uszkodził lustro w zakładzie fry­zjerskim.

Niemcy zdołali uzyskać lub wymusić sojusze z innymi państwami. Francja po dziwnej wojnie z Niemcami w czerwcu 1940 r. podpisała zawieszenie broni przez rząd Petaina (rząd Vichy), który kolaborował z Niemcami. Dania - okupowana od kwietnia 1940 r. zachowała rząd i parla­ment aż do 1943 r. Norwegia - rząd kierowany przez V. Quislinga do czerwca 1940 r. współpracował z okupantem. Natomiast Bułgaria w 1941 r. przystąpiła do osi Berlin-Rzym-Tokio i wówczas armia niemiecka uroczyście wkroczyła na terytorium Bułgarii. Bardziej skomplikowana była sytuacja w Rumunii i na Węgrzech. W 1939 r. te dwa państwa przy­jęły i otoczyły opieką tysiące polskich uchodźców wojsko­wych i cywilnych m.in. i osób z naszego terenu. Wobec tych narodów mamy ciągle dług wdzięczności, tym bardziej, że były to kraje niezamożne, a wiemy jakie nasze państwo ma obecnie problemy z uchodźcami różnych narodowości.

Jednak w trakcie wojny sytuacja się zmieniła. W Rumunii przejął władze gen. Antonescu, który w listopadzie 1940 r. przyłączył Rumunię do Osi i wysłali następnie wojsko prze­ciwko ZSRR w 1941 r., które walczyło nawet pod Stalingra­dem. Węgrzy również w listopadzie 1940 r. przystąpiły do paktu berlińskiego i wzięły udział w agresji na Jugosławię, a następnie przeciw ZSRR. Węgry były w stanie wojny z pań­stwami koalicji antyniemieckiej. Dopiero w marcu 1944 r. Niemcy zajęły Węgry i wówczas rozpoczęła się deportacja Żydów do obozów zagłady. Tylko w Polsce Hitler nie zdołał zorganizować polskich władz kolaborujących z okupantem. Żadna partia czy grupa społeczna nie przystąpiła do takiej współpracy. W innych krajach Europy lokalne władze poma­gały w deportacji Żydów i dlatego tylko w Polsce okupant za­stosował karę śmierci za ukrywanie Żydów, aby sobie ułat­wić ten proceder.

Na zakończenie pozostało jeszcze wyszczególnić nazwiska osób biorących udział w tej wojnie obronnej z Sąspowa i Szklar, aby zachować je w naszej pamięci.

Sąspów:

-        Jan Krzystanek,

-        Wojciech Krzystanek,

-        Jan Pabisek,

-        Władysław Rogóż,

-        Jan Sołtysik.

Szklary:

-        Władysław Chochół,

-        Stanisław Dudek,

-        Konstanty Front,

-        Jan Guzgan,

-        Piotr Hrabia,

-        Stanisław Jochymek - dostał się do armii gen. Andersa,

-        Stanisław Kaleta - dostał się do armii gen. Andersa,

-        Józef Karcz,

-        Piotr Karcz,

-        Józef Pęcak,

-        Michał Szoła,

-        Franciszek Życki - poległ,

-        Paweł Życki.

Pragnę jeszcze nadmienić o jednym uczestniku tej wojny obronnej z Jerzmanowic, a mianowicie o Władysławie Nabagło, który w czasie okupacji był członkiem Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej. Oprócz Bolesława Kozuba mieszkającego w Szkocji, jedynym i ostatnim uczestnikiem tej wojny żyjącym w naszej gminie jest właśnie Władysław Nabagło, który 6 września br. kończy 95 lat życia. Należy więc mu życzyć co najmniej 100 lat życia. Jednocześnie składa­my podziękowania wszystkim uczestnikom tej wojny obron­nej za ten obywatelski i patriotyczny czyn, a zwłaszcza tym ostatnim żyjącym. Obecnie ze wszystkimi sąsiadami mamy stosunki przyjacielskie lub poprawne, trzecie polskie poko­lenie nie zaznało wojny, może to jest taki pierwszy przypa­dek w naszej 1000-letniej historii? Oby już nigdy nie było po­trzeby opisywać dziejów wojny obronnej.

TRZECI AGRESOR

30 sierpnia 1939, przed inwazją na Polskę, zmobilizo­wano na Słowacji ponad 50 tys. mężczyzn. Dowództwo armii słowackiej mieściło się w czasie kampanii wrześ­niowej w miejscowości Spiska Nowa Wieś. Słowacki se­ktor znajdował się w składzie niemieckiej Grupy Armii „Süd". Do zadań wyznaczonych dla słowackiej armii na­leżało zabezpieczenie wschodniego skrzydła 14 Armii oraz zapobieżenie przedostawaniu się Polaków na teren Sło­wacji. 1 września 1939 r. jedna z dywizji słowackiej armii zajęła Jaworzynę i Niedzicę i posunęła się w ciągu kilku dni o 30 km, dochodząc do Ochotnicy. Inna słowacka dywizja zajęła pozycje na linii Jasło-Krosno-Sanok, mając styczność bojową z jednostkami polskimi. 2 września 4 wozy pancerne dotarły do Tylicza, gdzie napotkały silny opór i musiały ustąpić. 5 września dowództwo słowackie wydało rozkaz utworzenia grupy szybkiej - jednostka ta przekroczyła granicę Polską, ale nie brała udziału w wal­kach. 12 września jednostki te zajęły Sanok oraz okolice. W czasie trwania kampanii piechota słowacka zajęła po­zycje, od zachodu na linii Kamienica-Zbludza-Zalesie, Jaworki-Biała Woda oraz Krynica-Zdrój-Tylicz. 16 wrześ­nia jednostki piechoty użyte zostały następnie do umoc­nienia wcześniejszych pozycji na linii między miejscowoś­ciami Liszna, Jabłonki, Baligród, Sanok, Krosno i Dukla. Cała słowacka armia powróciła na Słowację 1 paździer­nika 1939 po wygaśnięciu walk na tym odcinku frontu. Po zakończeniu kampanii wrześniowej Hitler wysłał list gratulacyjny na ręce prezydenta Słowacji oraz odznaczył trzech wysokich funkcjonariuszy państwa słowackiego Żelaznymi Krzyżami.